Pepsi X JLA AR Packaging Campaign, designer Jenny Joe (Packaging of the World, 2017)
Των Παναγιώτα Σακελλαρίου, Ειρήνη Πίτατζη, Ελισάβετ Γεωργιάδου, Σχολή Εφαρμοσμένων Τεχνών, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο Επικοινωνία: Ελισάβετ Γεωργιάδου georgiadou.elisavet@ac.eap.gr
Εισαγωγή
Παρά την παγκόσμια ύφεση και τις επιπτώσεις από την αυξανόμενη διείσδυση των ψηφιακών μέσων, η βιομηχανία των εκτυπώσεων είναι σε καλή κατάσταση παγκόσμια, με τη συσκευασία να αποτελεί την πιο ισχυρή αγορά (Drupa, 2019). Επιπλέον, νέα δεδομένα προκύπτουν ως αντίκτυπο της πανδημίας του COVID-SARS 19. Η ζήτηση για συσκευασίες έχει αυξηθεί για είδη παντοπωλείου, προϊόντα υγειονομικής περίθαλψης και μεταφορές ηλεκτρονικού εμπορίου, ενώ ταυτόχρονα, έχει μειωθεί για πολυτελείς και βιομηχανικές συσκευασίες (Feber, Lingqvist, and Nordigården, 2020). Όμως, όποιες και αν είναι συνθήκες, ο κλάδος της συσκευασίας θα συνεχίσει να κινείται ανοδικά, μιας και η συσκευασία δεν μπορεί να πάρει άυλη μορφή, καθώς είναι απαραίτητη για την προφύλαξη, τη διατήρηση, την αποθήκευση και τη μεταφορά των προϊόντων. Παράλληλα, στη σύγχρονη εποχή οι τεχνολογικές εξελίξεις και η δύναμη του διαδικτύου έχουν αλλάξει και τις απαιτήσεις των καταναλωτών. Σύμφωνα με το περιοδικό Packaging Insights, τρεις είναι οι κυρίαρχες τάσεις που επηρεάζουν τον κλάδο της συσκευασίας σήμερα: η προσπάθεια για διασφάλιση αειφορίας, η ανάπτυξη του ηλεκτρονικού εμπορίου και η ενσωμάτωση τεχνολογιών διασύνδεσης με τον καταναλωτή (Poole, 2019a). Έτσι, η σύγχρονη συσκευασία ακολουθώντας τις τάσεις της αγοράς, αλλάζει μορφή, χρησιμοποιώντας καινοτόμα υλικά, τεχνολογίες και τεχνικές στην κατεύθυνση βελτίωσης του σχεδιασμού, της ασφάλειας και της οικολογίας. Επιπλέον, αξιοποιεί τις δυνατότητες της ψηφιακής εκτύπωσης αλλά και της ψηφιακής τεχνολογίας γενικότερα, καθώς γίνεται ευφυής, διαδραστική και «αντικείμενο» στο διαδίκτυο των πραγμάτων (Internet of Things, IoT). Αυτά τα καινοτόμα χαρακτηριστικά ενισχύουν τη συσκευασία ως περιέκτη και εν τέλει το ίδιο το προϊόν.
Η σύγχρονη συσκευασία
Η αειφορία αποτέλεσε σημαντικό διακύβευμα τα τελευταία χρόνια, καθώς εξελίσσεται μία παγκόσμια προσπάθεια για μείωση των πλαστικών προϊόντων μίας χρήσης και παράλληλα αξιοποίηση υλικών φιλικών προς το περιβάλλον. Ο κλάδος της συσκευασίας δεν θα μπορούσε να είναι εξαίρεση στη νέα αυτή τάξη πραγμάτων. Οι συσκευασίες που βασίζονται στο χαρτί φαίνεται να είναι το βασικό υποκατάστατο των πλαστικών, ως περισσότερο φυσικές, ανανεώσιμες και ανακυκλώσιμες επιλογές. Το χαρτί προσδίδει στη συσκευασία μία πιο «φυσική» αίσθηση και αποτελεί εξαιρετικό εκτυπωτικό υπόστρωμα για την αποτύπωση ποιοτικών γραφικών χαρακτηριστικών της μάρκας. Κατά κύριο λόγο προτιμάται η χρήση ανακυκλωμένου χαρτιού, όπως αυτό με το οποίο κατασκευάζονται οι συσκευασίες από κυματοειδές χαρτί που χρησιμοποιούνται ευρέως για τη διανομή προϊόντων, που έχουν ιδιαίτερη αντοχή στις περιβαλλοντικές συνθήκες και είναι επαναχρησιμοποιήσιμες.
Επιπρόσθετα, υπάρχει έντονη η τάση για κατασκευή συσκευασιών πλήρως από ανακυκλώσιμα υλικά, ή και συσκευασιών που συνδυάζουν χαρτί και ανακυκλώσιμα ή βιοδιασπώμενα πλαστικά, καθώς οι μη ανακυκλώσιμες χάρτινες και πλαστικές συσκευασίες αντιστοιχούν σήμερα σε 32,2 εκατομμύρια τόνους σκουπιδιών στην Ε.Ε. Μάλιστα, η χρήση των βιοπλαστικών αναμένεται να αυξηθεί τα επόμενα χρόνια, με την προϋπόθεση να υποστηριχθεί η έρευνα με επενδύσεις και κυβερνητικές πρωτοβουλίες. Σε αυτήν την κατεύθυνση σημαντικό είναι το ευρωπαϊκό πρότζεκτ BioComPack (Εικόνα 1), το οποίο έχει δημιουργήσει πρωτότυπα χαρτιού και πλαστικού που είναι βιοδιασπώμενα (Velez, 2020).
Εικόνα 1. Ευρωπαϊκό πρότζεκτ BioComPack (Velez, 2020)
Αξίζει να σημειωθεί και η εμφάνιση στην αγορά βρώσιμων συσκευασιών, ως επιπλέον λύση για την αντιμετώπιση της μόλυνσης του περιβάλλοντος (Εικόνα 2). Εν ολίγοις, η αειφορία στον κλάδο της συσκευασίας συνδέεται με την παραγωγή συσκευασιών ανακυκλώσιμων και επαναχρησιμοποιήσιμων, στο πλαίσιο ενίσχυσης της προσπάθειας των εταιρειών για υιοθέτηση πρακτικών που μειώνουν τα απόβλητα και αντανακλούν την περιβαλλοντική τους συνείδηση (Williams, 2019, Poole, 2019a).
Εικόνα 2. Βρώσιμη συσκευασία (PKN, n.d.)
Ο δεύτερος άξονας που επηρεάζει σημαντικά τον κλάδο της συσκευασίας είναι η ευρεία εξάπλωση του ηλεκτρονικού εμπορίου, το οποίο ανθεί λόγω διαφόρων παραγόντων, όπως η αυξημένη χρήση του διαδικτύου και των κινητών συσκευών από το αγοραστικό κοινό, η αλλαγή των καταναλωτικών συνηθειών, οι οποίες εντάθηκαν λόγω της πανδημίας του COVID-SARS 19, και η σημαντική βελτίωση των υπηρεσιών διανομής των προϊόντων από τους παρόχους. Η διακίνηση των προϊόντων με χρήση καναλιών ηλεκτρονικού εμπορίου δημιουργεί την ανάγκη για συσκευασίες που αντέχουν ενάντια σε πιθανές φθορές, με διάφορες εταιρείες να εφαρμόζουν συγκεκριμένα πρότυπα κατασκευής για διασφάλιση της ανθεκτικότητας (Poole, 2019b). Ιδιαίτερα αυξανόμενη αναμένεται η χρήση των συσκευασιών από κυματοειδές χαρτόνι που, εκτός της εξαιρετικής αντοχής, έχουν το πλεονέκτημα ότι κατασκευάζονται από πλήρως ανακυκλώσιμα υλικά. Επιπρόσθετα παρατηρείται η τάση για αποστολή των προϊόντων στην πρωτογενή τους συσκευασία, η οποία φυσικά καλύπτει τις προδιαγραφές αντοχής, ή και σε δευτερογενή συσκευασία που κατασκευάζεται κατ’ απαίτηση στο επιθυμητό μέγεθος, ώστε να εξαλείφεται η ανάγκη για επιπλέον προστατευτικό υλικό που πλαισιώνει το προϊόν (Smithers, 2018). Όσον αφορά στην ασφάλεια και διασφάλιση της ποιότητας των προϊόντων που διακινούνται μέσω ηλεκτρονικού εμπορίου, επιβάλλεται η χρήση νέων τεχνολογικών καινοτομιών για τον έλεγχο της αυθεντικότητας και την ανίχνευση των συσκευασιών στην αλυσίδα διακίνησης.
Από την πλευρά του σχεδιασμού, η χρήση του ηλεκτρονικού εμπορίου δημιουργεί την τάση για συσκευασία που αντικατοπτρίζει τα χαρακτηριστικά και τον χαρακτήρα της μάρκας, βάζοντάς τη στο επίκεντρο της καταναλωτικής εμπειρίας. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς τη δημοφιλή στα κοινωνικά δίκτυα διαδικασία του un-boxing για να διαπιστωθεί πόσο σημαντική είναι η επίδραση της συσκευασίας στη διαμόρφωση της μάρκας (brand). Η αισθητική της συσκευασίας φαίνεται ότι τείνει στον μινιμαλισμό, βάζοντας το ίδιο το προϊόν σε προτεραιότητα, και στην ενσωμάτωση ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της μάρκας μέσω ψηφιακών εργασιών περάτωσης (Francer, 2018). Επιπλέον, δεν θα πρέπει να αγνοηθεί η εξάπλωση της ψηφιακής εκτύπωσης η οποία καλύπτει την ανάγκη των καταναλωτών για εξατομικευμένα προϊόντα, στην κατεύθυνση ενίσχυσης της αφοσίωσής τους στη μάρκα (Εικόνα 3).
Εικόνα 3. Προσωποποιημένες ετικέτες (SwedBrand Group, 2018)
Η σημαντική αλλαγή όμως έρχεται με τη συσκευασία που ενσωματώνει ψηφιακά χαρακτηριστικά και ενθαρρύνει τη διάδραση του καταναλωτή με το προϊόν και την ίδια την εταιρεία. Με χρήση τεχνολογιών όπως η επαυξημένη πραγματικότητα (Augmented Reality, AR) και το Διαδίκτυο των Πραγμάτων (Internet of Things, IoT), η συσκευασία μπορεί πια να λειτουργήσει ως μέσο επικοινωνίας με τον καταναλωτή, αυξάνοντας την αφοσίωση και την εμπλοκή του (Poole, 2019b).
Η διαδραστική συσκευασία
Η διαδραστικότητα αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικά της σύγχρονης συσκευασίας. Διαδραστική θεωρείται η συσκευασία που προτρέπει τον καταναλωτή να αλληλοεπιδράσει με αυτήν, εκτελώντας απλές ή περισσότερο σύνθετες ενέργειες. Για παράδειγμα, σε μια απλή ενέργεια ο καταναλωτής καλείται να σχεδιάσει κάτι πάνω στην ετικέτα (Εικόνα 4), ή να διαμορφώσει τη συσκευασία με διαφορετικό τρόπο, ώστε να δημιουργήσει ένα χρηστικό αντικείμενο μετά την κατανάλωση του προϊόντος.
Εικόνα 4. Διαδραστική συσκευασία που απαιτεί απλή ενέργεια από τον καταναλωτή (Nėjė, n.d.)
Οι πιο σύνθετες ενέργειες αλληλεπίδρασης προϋποθέτουν την ενσωμάτωση ψηφιακής τεχνολογίας στη συσκευασία, μέσα από έξυπνες ετικέτες, τυπωμένα ηλεκτρονικά, κώδικες ταχείας απόκρισης (QR codes), επαυξημένη πραγματικότητα (Augmented Reality, AR) κ.ά., ώστε να προωθηθεί δυναμικά η διασύνδεση μεταξύ καταναλωτή και προϊόντος.
Οι έξυπνες ετικέτες χρησιμεύουν για τον έλεγχο ποιοτικών ή άλλων χαρακτηριστικών του προϊόντος και χρησιμοποιούνται συνήθως στα βρώσιμα προϊόντα, παρέχοντας ενδείξεις για την καταλληλόλητα κατανάλωσης (Dube, 2020b). Αισθητήρες ενσωματώνονται ως τυπωμένα ηλεκτρονικά στη συσκευασία, καταγράφουν και μεταδίδουν σε πραγματικό χρόνο πληροφορίες για το προϊόν, όπως δεδομένα που σχετίζονται με τη ροή παραγωγής και διανομής του, ενώ μπορούν να ανιχνεύσουν συνθήκες όπως θερμοκρασία και υγρασία και τυχόν αλλοιώσεις του προϊόντος (Εικόνα 5), με αποτέλεσμα τη διασφάλιση της απαιτούμενης ποιότητας από την παραγωγή μέχρι και την κατανάλωση (Xerox, n.d.). Εφαρμόζονται στη συσκευασία ευαίσθητων προϊόντων, όπως τροφίμων και φαρμάκων, για τη βιωσιμότητα των οποίων απαιτούνται συγκεκριμένες συνθήκες περιβάλλοντος (Roberge, 2019a).
Εικόνα 5. Συσκευασία κρέατος με δείκτη φρεσκάδας (Nėjė, n.d.)
Η επικοινωνία κοντινού πεδίου (Near Field Communication, NFC) αποτελεί μια πρότυπη τεχνολογία συνδεσιμότητας, η οποία χρησιμοποιείται τα τελευταία χρόνια στη συσκευασία επιτρέποντας σε δύο αντικείμενα να αλληλοεπιδρούν όταν βρίσκονται σε κοντινή απόσταση, χωρίς την ύπαρξη ιδιαίτερων διαδραστικών περιοχών πάνω στη συσκευασία (Roberge, 2019a). Έτσι, μπορούν να μεταδοθούν δεδομένα σε μία έξυπνη συσκευή, όπως το κινητό τηλέφωνο, δίνοντας πρόσβαση στον καταναλωτή σε προσφορές, παιχνίδια, συνταγές κ.ά. (Εικόνα 6).
Εικόνα 6. Ετικέτα με δυνατότητα επικοινωνίας κοντινού πεδίου (Swedbrand Group, 2017)
Η τεχνολογία όμως που ανοίγει έναν σημαντικό ψηφιακό δίαυλο επικοινωνίας της συσκευασίας με το καταναλωτικό κοινό είναι η επαυξημένη πραγματικότητα. Μέσω αυτής, ο περιορισμένος χώρος που διαθέτει η συσκευασία διευρύνεται και παρέχει στον καταναλωτή μία μεγάλη γκάμα πληροφοριών που αφορούν στο προϊόν και τη μάρκα. Τέτοιες πληροφορίες μπορεί να περιλαμβάνουν επιπλέον στοιχεία για το προϊόν, εικόνες ή βίντεο, στοιχεία σχετικά με την προέλευση, τους στόχους και τις δραστηριότητες της εταιρείας, παιχνίδια, συστήματα ανταμοιβών, συνταγές κ.ά. Η διαδραστική συσκευασία δύναται ακόμη και να παρέχει ψηφιακές οδηγίες συναρμολόγησης και λειτουργίας συσκευών, μειώνοντας το κόστος παραγωγής από την εκτύπωση οδηγιών σε χαρτί και παρέχοντας πιο εύχρηστες και παραστατικές συμβουλές με τη χρήση τρισδιάστατων εικόνων, βίντεο και ήχου. Επιπρόσθετα, επιτρέπει τη δυνατότητα αποθήκευσης δεδομένων σχετικά με το προϊόν, από την παραγωγή του μέχρι την κατανάλωση, υποστηρίζοντας τη διαφάνεια ως προς τη σύστασή του και την αξιόπιστη ανάλυση δεδομένων με στόχο την καλύτερη διαχείριση της εφοδιαστικής αλυσίδας και τη διασφάλιση της απαιτούμενης ποιότητας. Επιπλέον, μπορεί να ενισχύσει την ευαισθητοποίηση των καταναλωτών σχετικά με την αειφορία, ενημερώνοντάς τους σχετικά με την προέλευση των υλικών συσκευασίας και εκπαιδεύοντάς τους στους ορθούς τρόπους ανακύκλωσής της (Stahel, 2019). Ο καταναλωτής μπορεί να έχει πρόσβαση στο ψηφιακό υλικό απλά χρησιμοποιώντας την κάμερα του κινητού του τηλεφώνου, σαρώνοντας μία συγκεκριμένη περιοχή στη συσκευασία που μπορεί να απεικονίζει κάποιον κωδικό ταχείας απόκρισης (QR-code) ή οποιοδήποτε άλλο στοιχείο/δείκτη στην εκτυπωμένη επιφάνεια, π.χ. εικόνα, γραφικό, κείμενο κ.ά. (Εικόνες 7, 8).
Εικόνα 7. Ψηφιακή επαύξηση συσκευασίας με χρήση κώδικας ταχείας απόκρισης
(Swedbrand Group, 2017)
Εικόνα 8. Ψηφιακή επαύξηση συσκευασίας με χρήση γραφικών ως δείκτες
(Inside FMCG, 2019)
Τα τελευταία χρόνια υπάρχει σημαντικό ενδιαφέρον από τους καταναλωτές για την εφαρμογή της επαυξημένης πραγματικότητας στη συσκευασία, ακόμα και με τη χρήση εξειδικευμένων εφαρμογών στις κινητές συσκευές. Οι εφαρμογές επαυξημένης πραγματικότητας είναι ιδανικές για τη βελτίωση της αφοσίωσης υπαρχόντων πελατών στη μάρκα, την προσέλκυση νέων, την ενίσχυση της πρόθεσης αγοράς του προϊόντος και την απόκτηση συγκριτικού πλεονεκτήματος σε σχέση με τον ανταγωνισμό (Wipf, 2018, Roberge, 2018).
Κάθε εταιρεία που επιθυμεί να εμπλουτίσει τη συσκευασία των προϊόντων της με ψηφιακά χαρακτηριστικά θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τρεις κρίσιμους παράγοντες: το πλαίσιο και τις συνθήκες που λαμβάνει χώρα η αλληλεπίδραση με τον καταναλωτή, την αναγκαιότητα ξεκάθαρων οδηγιών για τις ενέργειες εκ μέρους του και τη διαμόρφωση ψηφιακού περιεχομένου που να επιτυγχάνει το επιθυμητό αποτέλεσμα (Stahel, 2019). Με δεδομένο ότι η αύξηση της αφοσίωσης του καταναλωτικού κοινού αποτελεί άμεσο στόχο της διαδραστικής συσκευασίας, έχει παρατηρηθεί ότι ο βαθμός εμπλοκής του ποικίλει ανάλογα με το προϊόν αλλά και το είδος της τεχνολογίας που αξιοποιείται. Τα αποτελέσματα πρόσφατης έρευνας δείχνουν μεγάλη αύξηση στο μερίδιο αγοράς και εξίσου σημαντική βελτίωση της συνεπακόλουθης αφοσίωσης των καταναλωτών, με το επίπεδο να διαφοροποιείται αναλόγως της κατηγορίας των προϊόντων και του διαδραστικού περιεχομένου. Αξίζει να σημειωθεί ότι χαμηλότερη αφοσίωση καταγράφεται όταν η διαδραστική συσκευασία απλώς παρέχει περισσότερες πληροφορίες για το προϊόν, μεγαλύτερη είναι η αφοσίωση όταν προσφέρονται ανταμοιβές, ενώ η υψηλότερη αφοσίωση συνδέεται με την παροχή οικονομικών κινήτρων. Επίσης, η μείωση της πολυπλοκότητας είναι πολύ σημαντική για τους πελάτες, με τη χρήση της τεχνολογίας των κινητών τηλεφώνων να σχετίζεται με αυξημένη αφοσίωση, έναντι των εξειδικευμένων εφαρμογών για κάθε επιμέρους προϊόν. Επιπλέον, σημαντική θεωρείται η ύπαρξη ξεκάθαρων ενδείξεων για εκτέλεση συγκεκριμένης ενέργειας από τον καταναλωτή πάνω στη συσκευασία (Nohan, 2019).
Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι η συσκευασία που ενσωματώνει ψηφιακά χαρακτηριστικά συνδέεται: α) με ιδιαίτερη περιβαλλοντική επιβάρυνση, μιας και πολλές φορές περιλαμβάνει υλικά και ηλεκτρονικά μέρη που είναι δύσκολο ή αδύνατο να ανακυκλωθούν, και β) με υψηλό κόστος κατασκευής, λόγω της εξειδικευμένης τεχνολογίας που ενσωματώνει (Dube, 2020a). Παρόλα αυτά, σύμφωνα με προβλέψεις το κόστος κατασκευής θα μειωθεί τόσο, που σε λίγα χρόνια θα αξιοποιούνται κατά κόρον ψηφιακές τεχνολογίες για την επαύξηση των ιδιοτήτων της συσκευασίας (Poole, 2019b).
Η συσκευασία στο διαδίκτυο των πραγμάτων
Η ιδέα πίσω από το διαδίκτυο των πραγμάτων είναι η δικτυακή διασύνδεση επιμέρους αντικειμένων του φυσικού κόσμου. Αντικείμενα όπως ηλεκτρικές συσκευές, οχήματα, ένα μπουκάλι γάλα κ.ά., συνδέονται μεταξύ τους και ανταλλάσσουν πληροφορίες και εντολές. Μέσα από την αξιοποίηση ποικίλων τεχνολογιών, όπως μικροτσίπ, αισθητήρων, κινητών τηλεφώνων και πλατφορμών νέφους, επιτυγχάνεται η αλληλεπίδραση και ανταλλαγή δεδομένων μεταξύ των αντικειμένων. Οι εφαρμογές του διαδικτύου των πραγμάτων αφορούν τόσο τους απλούς χρήστες όσο και τις επιχειρήσεις. Το οικιακό και εργασιακό περιβάλλον διαφοροποιείται με την ένταξη έξυπνου οικιακού εξοπλισμού, συστημάτων ηλεκτρονικής υγείας και υποβοήθησης διαβίωσης και εξελιγμένων συστημάτων μάθησης. Επίσης, αναμορφώνεται και η βιομηχανία με την εισαγωγή αυτοματισμών σε όλες τις φάσεις παραγωγής και διακίνησης των αγαθών, καθώς και με την υιοθέτηση συστημάτων «έξυπνης» μεταφοράς ανθρώπων και προϊόντων. Πέρα λοιπόν από τα ψηφιακά χαρακτηριστικά που ενσωματώνονται στη συσκευασία, όπως αναπτύχθηκαν παραπάνω, το επόμενο βήμα στην τεχνολογική εξέλιξη του κλάδου γίνεται εντάσσοντας τη συσκευασία στο Διαδίκτυο των Πραγμάτων. Μάλιστα, αυτή η εξέλιξη θα επηρεάσει τη συσκευασία τόσο από την πλευρά της βιομηχανικής ροής παραγωγής, όσο και από την πλευρά της καταναλωτικής χρήσης.
Ξεκινώντας από τη βιομηχανία της συσκευασίας, ο εξοπλισμός στο διαδίκτυο των πραγμάτων αποκτά άλλη διάσταση. Ο μηχανολογικός εξοπλισμός συνδέεται σε μία κοινή διαδικτυακή πλατφόρμα στο νέφος και τα μέρη του επικοινωνούν μεταξύ τους, ανταλλάσσοντας δεδομένα σε πραγματικό χρόνο, με αποτέλεσμα η ροή παραγωγής να είναι περισσότερο αποδοτική και με ελάχιστη ανάγκη για ανθρώπινη παρέμβαση, βλ. Εικόνα 9 (Sjors de Kleijn, 2019).
Εικόνα 9. IoT Packaging Machine (Seebo, n.d)
Μία μονάδα παραγωγής συσκευασιών εφοδιασμένη με εξοπλισμό βιομηχανικής τεχνολογίας IoT δίνει τη δυνατότητα στους φορείς λήψης αποφάσεων να επεμβαίνουν σε πραγματικό χρόνο στη διαδικασία παραγωγής και να συλλέγουν χρήσιμα δεδομένα για προγνωστικές μελέτες. Η πρόσβαση στον μηχανολογικό εξοπλισμό γίνεται εξ’ αποστάσεως και ταυτόχρονα για διάφορες τοποθεσίες, αναβαθμίζοντας τις δυνατότητες παρακολούθησης, ελέγχου και υποστήριξης της παραγωγής, και παρέχοντας οπτικοποιημένα στοιχεία σχετικά με τη χρήση και την απόδοσή του. Έτσι, η διαχείριση και η συντήρηση του εξοπλισμού γίνεται γρήγορα και αποτελεσματικά, αυξάνεται η απόδοση της ροής παραγωγής και δίνεται η δυνατότητα για απεριόριστη επέκταση του βιομηχανικού εξοπλισμού. Με άλλα λόγια, σταθεροποιείται η γραμμή παραγωγής, αποφεύγονται αστοχίες, οι εργασίες περατώνονται πιο γρήγορα και μειώνεται το κόστος παραγωγής. Προχωρώντας ακόμα παραπέρα, εάν διασυνδεθούν τα δεδομένα από τα σημεία πώλησης με τα δεδομένα της βιομηχανικής παραγωγής, τότε διευκολύνεται η ταχύτερη δρομολόγηση των παραγγελιών και παρέχονται σημαντικά στοιχεία για τη συμπεριφορά των καταναλωτών (Roberge, 2019b). Τα τρέχοντα δεδομένα δείχνουν ήδη ευρεία χρήση του διαδικτύου των πραγμάτων στη βιομηχανία της συσκευασίας, αποδίδοντας ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στις εταιρείες που υιοθετούν τέτοιες λύσεις (Εικόνα 10).
Εικόνα 10. Διαδίκτυο των πραγμάτων και συσκευασία (internetofbusiness, n.d.)
Η ένταξη μιας συσκευασίας στο διαδίκτυο των πραγμάτων γίνεται με την ενσωμάτωση μίας μοναδικής ψηφιακής ταυτότητας, που υποστηρίζει τη συγκέντρωση και διαχείριση δεδομένων σε πραγματικό χρόνο, μέσω ειδικών διαδικτυακών πλατφορμών. Συχνές εφαρμογές του διαδικτύου των πραγμάτων στη συσκευασία αφορούν (Roberge, 2019b, Εικόνα 11):
- στην επιβεβαίωση της αυθεντικότητας του προϊόντος,
- στην ανίχνευση ενδείξεων παραβίασης της συσκευασίας (π.χ. ποτά),
- στον έλεγχο της διακίνησης του προϊόντος, στον προσδιορισμό των συνθηκών μεταφοράς και στον εντοπισμό του στην αλυσίδα διανομής,
- στην ανίχνευση της θερμοκρασίας, υγρασίας ή άλλων χαρακτηριστικών σε προϊόντα ευαίσθητα στις περιβαλλοντικές συνθήκες,
- στην παροχή ενημέρωσης σε περίπτωση που παρέλθει η ημερομηνία λήξης ενός προϊόντων,
- στην αυτοματοποιημένη ένδειξη για μείωση αποθεμάτων και επαναπρομήθεια ενός προϊόντος, και γενικότερα
- στην ενσωμάτωση ψηφιακού περιεχομένου με δυναμικό τρόπο σε πραγματικό χρόνο, αναλόγως της εκάστοτε ανάγκης.
Εικόνα 11. Εφαρμογή του διαδικτύου των πραγμάτων σε συσκευασία (packaging strategies, n.d.)
Πολλές εταιρίες επωφελούνται από τους διάφορους τρόπους με τους οποίους αυτή η τεχνολογία μπορεί να οικοδομήσει αφοσίωση στη μάρκα, να ενισχύσει την εμπλοκή των καταναλωτών, να παρακολουθήσει την ποιότητα και πολλά άλλα. Ένα συναρπαστικό στοιχείο της συνδεδεμένης με το διαδίκτυο συσκευασίας είναι η γνώση που μπορεί να αποκτήσει μία επιχείρηση για το προφίλ των πελατών της, ώστε να μπορεί να τη χρησιμοποιήσει για να προκαλέσει τη δράση τους και να προβεί σε κατάλληλες διαφημιστικές καμπάνιες. Το ψηφιακό ίχνος που αφήνει η συσκευασία παρέχει μια πολύτιμη εικόνα της συμπεριφοράς των καταναλωτών για τους ιδιοκτήτες εμπορικών σημάτων, τους εμπόρους λιανικής και τις εταιρίες συσκευασίας. Η μετάβαση στο διαδίκτυο των πραγμάτων (Internet of Thinks, IoT) και στο διαδίκτυο της συσκευασίας (Internet of Packaging, IoP) έχει ως αρχή την άμεση επικοινωνία με τον αποδέκτη και δημιουργεί τεράστιες εμπορικές ευκαιρίες για την εμπλοκή του καταναλωτή, με στόχο να κερδηθεί η εμπιστοσύνη στο προϊόν. Το κλειδί σε κάθε περίπτωση είναι η προθυμία του καταναλωτή να αξιοποιήσει τις δυνατότητες της ψηφιακής τεχνολογίας. Έρευνες δείχνουν πως η πλειοψηφία των καταναλωτών θα επέτρεπε τη συλλογή δεδομένων χρήσης των προϊόντων για εξατομικευμένη εμπειρία, εφόσον υπάρχει ανταποδοτικό όφελος. Οι εφαρμογές που φαίνονται περισσότερο ελκυστικές είναι η αυτόματη επαναπαραγγελία και η υπενθύμιση της λήξης των προϊόντων, ενώ σημαντικό ενδιαφέρον καταγράφεται για την ανάκτηση δεδομένων που αφορούν στη σύσταση του προϊόντος (Packaging insights, 2019, Corbin, 2016).
Η χρήση της συσκευασίας που ενσωματώνει ψηφιακά χαρακτηριστικά εγείρει και προβληματισμούς σχετικά με την προστασία της ιδιωτικής ζωής των καταναλωτών, λόγω της συλλογής προσωπικών δεδομένων και τη διαχείριση της καταναλωτικής τους συμπεριφοράς από τις επιχειρήσεις, όπως επίσης και στις συνέπειες στον πλανήτη από τη χρήση ηλεκτρονικών κυκλωμάτων και κεραιών στις συσκευασίες που τις καθιστούν μη ανακυκλώσιμες. Ιδιαίτερα, το θέμα της βιωσιμότητας έχει αυξημένη βαρύτητα στη συνείδηση των καταναλωτών, οι οποίοι είναι ευαισθητοποιημένοι και προτιμούν να επιλέγουν συσκευασίες που υπογράφουν για τα «πράσινα» υλικά τους. Οι επιχειρήσεις, με στόχο την ηθική ικανοποίηση των πελατών τους στο ζήτημα της αειφορίας και ταυτόχρονα ακολουθώντας τα νομοθετικά πλαίσια που στηρίζουν ένα πιο πράσινο μέλλον για τις συσκευασίες, μελετούν τρόπους για να μειώσουν το περιβαλλοντικό κόστος αυτών των συσκευασιών.
Συμπεράσματα & προβλέψεις
Η συσκευασία δεν μπορεί να πάρει άυλη μορφή και έτσι θα συνεχίσει να είναι παρούσα, καθώς είναι απαραίτητη για την προφύλαξη, τη διατήρηση, την αποθήκευση και τη μεταφορά των προϊόντων. Η σημαντική αύξηση του μεριδίου αγοράς της συσκευασίας τα τελευταία χρόνια στρέφει την προσοχή της βιομηχανίας εκτυπώσεων στις προοπτικές ανάπτυξης του συγκεκριμένου κλάδου. Η ανάγκη των πελατών για μοναδικές καταναλωτικές εμπειρίες, η ευρεία εξάπλωση του ηλεκτρονικού εμπορίου, η τάση προς την αειφορία και την προστασία του περιβάλλοντος, καθώς και η εξέλιξη της ψηφιακής τεχνολογίας είναι παράγοντες που οδηγούν την αναμόρφωση της συσκευασίας από απλό περιέκτη ενός προϊόντος σε φορέα μίας ολόκληρης εμπειρίας.
Η νέα συσκευασία αλλάζει σε σημεία που αφορούν στον σχεδιασμό της, στα υλικά που χρησιμοποιεί και στην ενσωμάτωση νέων τεχνολογιών στο σώμα της. Αυτό συνεπάγεται αλλαγή και στη ροή παραγωγής της. Προωθείται η αξιοποίηση ανακυκλωμένων και ανακυκλώσιμων υλικών κατασκευής, με στόχο τη μείωση της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης, ενώ αυξάνεται η χρήση επαναχρησιμοποιούμενων συσκευασιών και η παραγωγή συσκευασιών προσαρμοσμένων στο προϊόν. Για την κάλυψη των αναγκών που προκύπτουν για την ασφαλή διακίνηση προϊόντων μέσω ηλεκτρονικού εμπορίου, η πρωτογενής συσκευασία γίνεται περισσότερο ανθεκτική έναντι φθορών και περιβαλλοντικών συνθηκών. Η ψηφιακή εκτύπωση δίνει τη δυνατότητα παραγωγής προσωποποιημένων συσκευασιών και ενσωμάτωσης ψηφιακών χαρακτηριστικών που αναβαθμίζουν την καταναλωτική εμπειρία. Βασικοί σύμμαχοι σε αυτήν την αναμόρφωση αποτελούν καινοτόμες τεχνολογίες όπως τα μικροτσίπ και οι αισθητήρες, η επαυξημένη πραγματικότητα και το διαδίκτυο των πραγμάτων που, σε συνδυασμό με την εξέλιξη της τεχνολογίας στις κινητές συσκευές, εγκαθιστούν έναν πολύτιμο δίαυλο αλληλεπίδρασης μεταξύ καταναλωτή και μάρκας. Οι καταναλωτές απολαμβάνουν αποκλειστικά προνόμια και ενημερώνονται δυναμικά για το προϊόν και την εταιρεία, ενώ οι εταιρείες από την πλευρά τους αποκτούν εύκολα πρόσβαση στις ανάγκες και τις προτιμήσεις των καταναλωτών. Τα αποτελέσματα είναι αξιοσημείωτα. Αυξάνεται σημαντικά η αφοσίωση των καταναλωτών στη μάρκα, ενισχύεται η πρόθεση αγοράς του προϊόντος, διευρύνεται η πελατειακή βάση της εταιρείας και εν τέλει η θέση της στην αγορά, έναντι του ανταγωνισμού.
Καθώς η ψηφιακή τεχνολογία συνεχώς εξελίσσεται και τα αποτελέσματα από τη χρήση της έχουν και θετικό πρόσημο, στο μέλλον αναμένεται ακόμα ευρύτερη υιοθέτηση τέτοιων καινοτομιών στον κλάδο της συσκευασίας. Μάλιστα, με το κόστος κατασκευής συνεχώς να μειώνεται, φαίνεται ότι η συσκευασία που ενσωματώνει ψηφιακά χαρακτηριστικά θα κυριαρχήσει τα επόμενα χρόνια και από εξαίρεση θα γίνει κανόνας για την πλειοψηφία των καταναλωτικών προϊόντων.
Βιβλιογραφικές αναφορές
B2Cprint. (2019). The Interactive Packaging Revolution. Διαθέσιμο από m.b2cprint.com/the-interactive-packaging-revolution/ Corbin, T. (2016). Packaging will become a ‘thing’ within IoT. Διαθέσιμο από www.packagingnews.co.uk/features/comment/soapbox/packaging-will-become-a-thing-within-iot-04-05-2016 Drupa. (2019). 6th Drupa Global Trends Report (Executive summary). Διαθέσιμο από https://www.drupa.com/cgi-bin/md_drupa/lib/all/lob/return_download.cgi/6th_drupa_Global_Trends_Executive_Summary_English.pdf?ticket=g_u_e_s_t&bid=4590&no_mime_type=0
Dube, N. (2020a). What Is Digital Packaging? Διαθέσιμο από www.industrialpackaging.com/blog/what-is-digital-packaging
Dube, N. (2020b). What Is Interactive Packaging? Διαθέσιμο από www.industrialpackaging.com/blog/what-is-interactive-packaging
Feber, D. Lingqvist, O. and Nordigården, D. (2020) How the packaging industry can navigate the coronavirus pandemic. Διαθέσιμο από https://www.mckinsey.com/industries/paper-forest-products-and-packaging/our-insights/how-the-packaging-industry-can-navigate-the-coronavirus-pandemic
Francer, C. (2018). The Impact of Digital Packaging Innovation. Διαθέσιμο από www.packagingimpressions.com/article/impact-digital-packaging-innovation/
Inside FMCG. (2019) Brands come alive with AR packaging. Διαθέσιμο από https://insidefmcg.com.au/2019/12/12/brands-come-alive-with-ar-packaging/
Internetofbusiness. (n.d.) IoT could soon be embedded in your weekly shop. Διαθέσιμο από https://internetofbusiness.com/iot-gets-embedded-weekly-shop/
Nėjė, J. (n.d.) 34 Of The Best Interactive Package Designs Ever. Διαθέσιμο από https://www.boredpanda.com/interactive-product-packaging-design/?utm_source=google&utm_medium=organic&utm_campaign=organic
Nohan, A-M. (2019). Live from AIPIA: ‘Interactive packaging is not a fad, it’s a trend’. Διαθέσιμο από www.packworld.com/home/news/13377804/live-from-aipia-interactive-packaging-is-not-a-fad-its-a-trend
Packaging insights (2019). Packaging trends 2019: Part 2 – Embracing the digital age. Διαθέσιμο από https://www.packaginginsights.com/news/packaging-trends-2019-part-2-embracing-the-digital-age.html
Packaging of the World (2017) Pepsi X JLA AR Packaging Campaign. Διαθέσιμο από https://www.packagingoftheworld.com/2017/11/pepsi-x-jla-ar-packaging-campaign.html
Packaging Strategies. (n.d.) IoT and Consumer Packaged Goods Packaging. Διαθέσιμο από https://www.packagingstrategies.com/articles/94562-iot-and-consumer-packaged-goods-packaging
PKN. (n.d.) KFC has plans to roll out a range of edible rice bowls in an attempt to deal with waste problems in southern India. Διαθέσιμο από https://www.packagingnews.com.au/sustainability/kfc-addresses-waste-with-the-invention-of-edible-bowls
Poole, J. (2019a). Packaging trends 2019: Part 1 – The search for sustainability. Διαθέσιμο από www.packaginginsights.com/news/Packaging-trends-2019-Part-1-The-search-for-sustainability.html
Poole, J. (2019b). Packaging trends 2019: Part 2 – Embracing the digital age. Διαθέσιμο από www.packaginginsights.com/news/packaging-trends-2019-part-2-embracing-the-digital-age.html
Roberge, D. (2018). Take Your Packaging to the Next Level with Augmented Reality. Διαθέσιμο από www.industrialpackaging.com/blog/take-your-packaging-to-the-next-level-with-augmented-reality
Roberge, D. (2019a). Smart Packaging: Printable Electronics & Smart Sensors Changing the Packaging World. Διαθέσιμο από www.industrialpackaging.com/blog/smart-packaging-printable-electronics-smart-sensor-printing
Roberge, D. (2019b). The IoT and Packaging – What’s Trending and a Predictive Look Forward. Διαθέσιμο από www.industrialpackaging.com/blog/the-iot-and-packaging-whats-trending
Seebo. (n.d) IoT Packaging Machine. Διαθέσιμο από https://www.seebo.com/iot-packaging-machine/
Sjors de Kleijn. (2019). Why IIoT Is a Game Changer for the Packaging Industry. Διαθέσιμο από www.ixon.cloud/knowledge-hub/why-iiot-is-a-game-changer-for-the-packaging-industry
Smithers. (2018). Where is the packaging market heading? The retailer perspective. Διαθέσιμο από www.smithers.com/resources/2018/oct/where-is-the-packaging-market-heading
Stahel, M. (2019). Packaging Innovations 2019 – five things to expect from our panel. Διαθέσιμο από www.zappar.com/blog/packaging-innovations-2019-five-things-expect-our-panel-ar-connected-packaging/
Swedbrand Group. (2017) Interactive Packaging: What’s Next? Διαθέσιμο από https://www.swedbrand-group.com/blog/interactive-packaging-whats-next
Swedbrand Group. (2018) Personalised Packaging. Διαθέσιμο από https://www.swedbrand-group.com/blog/personalised-packaging-rise-2018
Velez, A. (2020) Ευρωπαϊκό πρότζεκτ προωθεί συσκευασίες από βιοδιασπώμενο πλαστικό και χαρτί. Διαθέσιμο από https://gr.euronews.com/2020/08/31/nees-siskevasies-apo-viodiaspomeno-plastiko-kai-xarti
Williams, D. (2019). Packaging trends 2020: What does the industry predict for next year? Διαθέσιμο από www.packaging-gateway.com/features/packaging-trends-2020/
Wipf (2018) Interactive packaging with augmented reality. Διαθέσιμο από https://www.wipf.ch/blog/blog-detailview/interactive-packaging-with-augmented-reality.html
Xerox (n.d.). Printed Electronics Let You Track Your Packages Even Closer — No Matter How Far They Travel. Διαθέσιμο από www.xerox.com/en-us/innovation/insights/smart-sensor-packaging
